Ανηφορίζοντας από το Λεωνίδιο προς τον Κοσμά, η στροφή στο 10ο χιλιόμετρο, επιφυλάσσει πάντα τα ίδια συναισθήματα… Οσες φορές και αν έχει κάνει κανείς αυτή τη διαδρομή… Έκπληξη, εντυπωσιασμός, δέος. Ψηλά στον κοκκινόβραχο του Πάρνωνα, γατζωμένη η κάτασπρη Μονή της Παναγίας της Ελωνας. Η ιστορία της Μονής πάει πολύ πίσω στους αιώνες. Τότε που σύμφωνα με την παράδοση οι βοσκοί της Βασκίνας, οι οποίοι φύλαγαν τα ζώα τους στις Καμάρες και τη Ροδιά, βλέποντας κάθε βράδυ στον απέναντι βράχο ένα μικρό φως, ενημέρωσαν τον Επίσκοπο και τους κατοίκους του Πραστού. Στο μέσο του πανύψηλου βράχου, κλήρος και λαός που έφθασαν εκεί, είδαν την εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας και ένα αναμμένο καντήλι.
Η εικόνα βρέθηκε κρεμάμενη στο βράχο, σώζεται το ξυλάκι που ήταν η Αγία Εικόνα. Κατόπιν δεήσεως του Επισκόπου Ρέοντος και Πραστού και πλήθους πιστών, η εικόνα κατέβηκε σ’ ένα σημείο χαμηλότερα. Εκεί έκαναν το πρώτο εκκλησάκι. Οι Άγιοι Πάντες. Μια παράγκα ξύλινη είχαν αρχικώς. Δημιουργοί της Μονής και πρώτοι μοναχοί της, οι ασκητές Καλλίνικος και Δοσίθεος οι οποίοι είχαν τραγικό τέλος από τη βιαιότητα των Τούρκων. Από χειρόγραφα ερευνητών μαθαίνουμε ότι: «Δυο Τούρκοι, εκ των πολλών οίτινες κατά την εποχήν εκείνην ως λυσσώδεις λύκοι περιεφέροντο τήδε κακείσε κατασφάζοντες και διαρπάζοντες τους Χριστιανούς, περιπλανηθέντες κατά τα μέρη εκείνα και επιτυχόντες τον Καλλίνικον εξελθόντα της Μονής, τις είδεν διατί, εις την φάραγγα την μεταξύ της τοποθεσίας Τουσκιά και της Μονής, κατέσφαξαν αυτόν, έκτοτε η τοποθεσία αυτή του Καλλινίκου επωνομάσθη. Επειτα δε προχωρήσαντες προς την Μονήν και ιδόντες το σχοινίον κρεμάμενον μετά της τροχαλίας, δια της οποίας εγένετο η ανάβασις εις την Μονήν, αναρριχηθέντες ανέβηκαν απαρατήρητοι εις αυτήν. Διερευνήσαντες δε τα κελλία εύρον τον Δοσίθεον μόνον, τον οποίον αφού πολυειδώς και πολυτρόπως εβασάνισαν κατέσφαξαν εν τέλει και αυτόν και ούτω εν μια και τη αυτή ημέρα οι τέως συνασκηταί τον μαρτυρικόν ανεδήθηκαν στέφανον».
Την αγριότητα των Τούρκων γνώρισε εκ νέου η Μονή της Παναγίας της Έλωνας, την περίοδο των Ορλωφικών, οπότε κατέσφαξαν τους μοναχούς, λεηλάτησαν τους θησαυρούς και πυρπόλησαν τα κτίσματα. Στα ερείπια ανακατασκευάζεται η Μονή, γνωρίζοντας τη μεγαλύτερη ακμή την περίοδο 1798-1811. Η ακμή της Μονής είχε ως αποτέλεσμα αυτή να ανακηρυχθεί Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή –δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς- αποκτώντας έτσι πολλά προνόμια επί τουρκοκρατίας, αλλά και χρηματικές κυρίως υποχρεώσεις προς το Πατριαρχείο. Στον αγώνα κατά των Τούρκων η Μονή προσφέρει χρήματα στην Πελοποννησιακή Γερουσία, όπως φαίνεται και από το σχετικό έγγραφο. Δέχθηκε πλήγμα από το διάταγμα του 1833 «Περί διαλύσεως των Μοναστηρίων». Κρίθηκε διατηρητέα επί Όθωνα.
Η Μονή ήταν ανδρική μέχρι το 1971 οπότε μετατράπηκε σε γυναικεία. Σήμερα δεν διαθέτει την περιουσία που είχε παλαιότερα. Πολλά από τα χτήματά της έχουν πάει σε ακτήμονες της περιοχής, ωστόσο κάθε χρόνο το λάδι που συγκεντρώνει από τους πιστούς το διαθέτει σε ευαγή ιδρύματα της Αρκαδίας. «Δίνουμε 500 κιλά στο γηροκομείο Τρίπολης, 250 κιλά στο γηροκομείο Λεωνιδίου, 250 κιλά στον Οίκο Τυφλών, 150 κιλά στη Μονή Ανω Χρέπας που δεν έχει λάδι, μοιράζουμε 200-250 κιλά σε φτωχούς στο Λεωνίδιο και τις γύρω περιοχές».
Ο ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ
Μπαίνοντας στη μικρή πετρόχτιστη εκκλησία, η οποία χτίστηκε το 1809 με χρήματα της Μονής κατόπιν αδείας του Τούρκου διοικητή του Μωριά, Βελή Πασά, γιου του Αλή Πασά, ο προσκυνητής εντυπωσιάζεται από τα δεκάδες καντήλια, τάματα και αφιερώματα των πιστών. «Κάθε καντήλι και ένας πόνος, ένας πόθος» σημειώνει ο Πατέρας Νικόλαος, στρέφοντας το βλέμμα του προς την μαυρισμένη από τον καπνό των κεριών οροφή του Ναού. Μοναδική η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά σύμφωνα με την παράδοση. Είναι κατασκευασμένη με κερί για λόγους ασφαλείας μετά την κλοπή της το 2006.
Η ιστορική εικόνα θεωρείται θαυματουργή. «Ο κόσμος μας λέει πολλές περιπτώσεις. Θεραπεία ασθενειών, τεκνογονία… Πολλά ζευγάρια μας το ομολογούν. Αυτό μαρτυράει και ο μεγάλος αριθμός βαφτίσεων που γίνονται στη Μονή… Εχω ζήσει συγκινητικές ιστορίες… Έχουν έρθει, από όλα τα μέρη. Αμερική, Κύπρο. Αυτή τη χρονιά είχαμε 80 βαφτίσεις και ήδη μας έχουν δηλώσει δυο για το 2010».
Πρέπει να κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ναού, το οποίο χρονολογείται από το 1400 σύμφωνα με τους επιστήμονες. Πάνω του υπάρχουν λεπτομερείς περίτεχνες παραστάσεις «της Ανάστασης του Κυρίου, της Ζωοδόχου Πηγής, το Μυστικού Δείπνου, του Συμπόσιου του Προδρόμου σε όλο του το μεγαλείο, όπως βλέπετε φαίνεται η κεφαλή του Προδρόμου που μεταφέρεται επί πίνακι, του Δανιήλ στο λάκκο των λεόντων, του απαγορευμένου καρπού που έδωσε η Εύα στον Αδάμ», το σημείο κάτω από την εικόνα της Παναγίας –δεξιά της Ωραίας Πύλης- το οποίο «έχει καταστραφεί καθώς προσκυνητές έκοβαν μικρά κομμάτια του τέμπλου για φυλαχτό». Η παρουσία της εικόνας της Παναγίας στο συγκεκριμένο σημείο του τέμπλου δικαιολογεί ότι η εκκλησία ήταν παλαιότερα αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή… Στο κάτω μέρος του τέμπλου η εργασία είναι διαφορετική από την περίτεχνη, που κοσμεί τα ανώτερα τμήματα του. «Αυτός που το έφτιαχνε δεν πρόλαβε να το τελειώσει και ανέλαβε δεύτερος».
Πίσω από το Ναό, στον οποίο βρίσκονται επίσης λείψανα πολλών Αγίων, είναι το Αγίασμα. «Δεν έχουμε πηγή να βγαίνει. Γεμίζει σταγόνα – σταγόνα. Το χειμώνα ανεβαίνει η στάθμη, το καλοκαίρι κατεβαίνει. Δεν στερεύει όμως ποτέ. Οι Πατέρες διηγούνται ότι τα χρόνια τα δύστυχα, η Έλωνα ήταν στρατόπεδο συγκεντρώσεως. Και τότε μόνο στέρεψε…»
Η μικρή σπηλιά στην οποία συγκεντρώνεται το Αγίασμα είναι πλέον φραγμένη. Μια ταμπέλα –αφημένη από παλιά- που καλεί τους πιστούς να μην ρίχνουν κέρματα εξηγεί το λόγο!
